ADƏMİ ADƏM EYLƏYƏN...

 Yəqin ki, söhbətin nədən getdiyini hamı başa düşdü.Söhbət puldan gedir.Müasir dövrümüzdə universal sərvət mənasında pul çox cazibədar görünür.Pul haqqında həm peşəkar iqtisadçıların,həm də görkəmli tarixi şəxsiyyətlərin fikirlərində bir cəhət diqqəti cəlb edir ki, pula heç kim biganə qala bilmir.Lakin onun müxtəlif insanlar tərəfindən eyni şəkildə dərk edildiyini,qiymətləndirildiyini söyləmək olmaz."Adəmi adəm eyləyən paradır,parasız adəmin üzü qaradır"deyən Mirzə Ələkbər Sabir,"pulu olan güclüdür"deyən Sədi Şirazi,"insan pulun  deyil,pul insanın ağasıdır"deyən Van Lüdviq Bethoven və naməlum bir müəllifin"dünyanı pul idarə edir" fikri onu göstərir ki, pul münasibətləri təkcə iqtisadi münasibətlər çərçivəsində  qalmır,insan həyatının bütün sahələrini əhatə edən mürəkkəb münasibətlər döğurur.Odur ki, heç kim pula  biganə qala bimir. Bu səhifədə dünya ölkələrinin pul vahidləri tanış olacağıq.

• 

Avropa

1. Albaniya — Lek
2. Almaniya — Alman markası
3. Andorra — yoxdur
4. Avstriya — Avstriya şillinqi
5. Belarus — Belarus rublu
6. Belçika — Belçika frankı
7. Bolqarıstan — Lev
8. Bosniya və Hersoqovina — Bosniya və Hersoqovina markası
9. Böyük Britaniya — Funt sterlinq
10. Çexiya — Çex kronu
11. Danimarka — Danimarka kronu
12. Estoniya — Estoniya kronu
13. Finlandiya — Finlandiya markası
14. Fransa — Frank
15. Xorvatiya — Kuna
16. İrlandiya — İrlandiya funtu
17. İslandiya — Peseta
18. İtaliya — İtaliya liresi
19. İsveç — İsveç kronu
20. İsveçrə — İsveçrə frankı
21. Latviya — Lat
22. Lixtenşteyn — İsvecre franki
23. Litva — Lit
24. Lüksemburq — Luksemburk franki
25. Macarıstan — Forint
26. Makedoniya — Makedoniya dinarı
27. Malta — Malta liresi
28. Moldova — Moldova leyi
29. Monako — Fransa franki
30. Niderland — Niderland qurleni
31. Norveç — Norveç kronu
32. Polşa — Zlot
33. Portuqaliya — Eskudo
34. Rumıniya — Ley
35. Rusiya — Rubl
36. San-Marino — İtaliya liresi
37. Slovakiya — Slovakiya kronu
38. Sloveniya — Tolar
39. Ukrayna — Qrivnya
40. Vatikan — Vatikan liresi
41. Yuqoslaviya — Yeni dinar
42. Yunanıstan — Dirhem

Asiya

1. Azərbaycan — Azərbaycan manatı
2. Banqladeş — Teke
3. Bəhreyn — Behreyn dinari
4. BƏƏ — Dirhem
5. Bruney — Bruney dollari
6. Butan — Nqultrum
7. Cənubi Koreya — Kona
8. Çin — Yuan
9. Əfqanıstan — Efqani
10. Filippin — Fillippin pesosu
11. Gürcüstan — Lari
12. Hindistan — Hindistan rupisi
13. İndoneziya — İndoneziya rupisi
14. İordaniya — Dinar
15. İraq — Dinar
16. İran — Rial
17. İsrail — Yeni sekel
18. Kamboca — Riyel
19. Kipr — Kipr funtu
20. Küveyt — Küveyt dinarı
21. Qazaxıstan — Tenge
22. Qətər — Qeter riali
23. Qırğızıstan — Som
24. Laos — Kip
25. Livan — Livan livri
26. Malayziya — Rinqqit
27. Maldiv adaları — Rufiya
28. Monqolustan — Tutrik
29. Myanma — Kyat
30. Nepal — Nepal rupsi
31. Oman — Emman riali
32. Özbəkistan — Sum
33. Pakistan — Pakistan rupsi
34. Səudiyyə Ərəbistanı — Seudiyye Erebistan riali
35. Sinqapur — Sinqapur dollari
36. Suriya — Suriya funtu
37. Şimali Koreya — Vona
38. Şri-Lanka — Şri-Lanka rupisi
39. Tacikistan — Somoni
40. Tailand — Bat
41. Tayvan — Yeni Tayvan yuani
42. Türkiyə — Lirə
43. Türkmənistan — Türkmənistan manatı
44. Vyetnam — Dong
45. Yaponiya — İyen
46. Yəmən — Yemen riali

1. Anqola — Kvanza
2. Benin — Qerbi Afrika franki
3. Botsvana — Pula
4. Burkina-Faso — Frank KFA
5. Burundi — Burundi frank
6. CAR — Rend
7. Cibuti — Frank
8. Çad — Frank KFA
9. Ekvatorial Qvineya — Frank KFA
10. Həbəşistan — Efiopiya birri
11. Eritreya — Nafka
12. Əlcəzair — Dinar
13. Kamerun — Frank KFA
14. Kabo-Verde — Eskudo
15. Keniya — Keniya shillinqi
16. Komor adaları — Kamor franki
17. Konqo (brazzavil) — Frank KFA
18. Konqo (kinshasa) — Konqo franki
19. Fil Dişi Sahili — Frank
20. Qabon — Frank KFA
21. Qambiya — Dalasi
22. Qana — Sedi
23. Qvineya — Frank
24. Qvineya-Bisau — Frank KFA
25. Lesoto — Lot
26. Liberiya — Liberiya dollari
27. Liviya — Liviya dinari
28. Malavi — Malavi kvacasi
29. Mali — Mali franki
30. Madaqaskar — Malaqas franki
31. Mavriki — Mavriki rupsi
32. Mavritaniya — Uqiya
33. Mərakeş — Dirhem
34. Mərkəzi Afrika Respublikası — Frank KFA
35. Misir — Misir funtu
36. Mozambik — Metikal
37. Namibiya — Namibiya dollari
38. Niger — Frank KFA
39. Nigeriya — Nayra
40. Ruanda — Ruanda franki
41. San-Tome və Prinsipi — Dobra
42. Seneqal — Frank KFA
43. Seyşel adaları — Sheyshel rupsi
44. Somali — Somali shillinqi
45. Sudan — Sudan dinari
46. Svazilend — Lilangeni
47. Syerra-Leone — Leone
48. Tanzaniya — Tanzaniya shillinqi
49. Toqo — Frank KFA
50. Tunis — Tunis dinari
51. Uqanda — Uqanda shillinqi
52. Zambiya — Kvaca
53. Zimbabve — Zimbabve dollari

Şimali Amerika

1. ABŞ — ABŞ dolları
2. Antiqua və Barbuda — Serqi Karib Dollar
3. Baham adaları — Baham dollar
4. Barbados — Barbados dollari
5. Beliz — Beliz dollari
6. Dominika — Serqi Karib dolları
7. Dominikan Respublikası — Qızıl peso
8. Haiti — Quard
9. Honduras — Lempira
10. Kanada — Kanada dollari
11. Kosta-Rika — Kolon
12. Kuba — Kuba pesosu
13. Qrenada — Serqi Karib dollari
14. Qvatemala — Ketsal
15. Meksika — Peso
16. Nikaraqua — Kordoba
17. Panama — ABŞ dolları
18. Salvador — Kolon
19. Sent-Kits və Nevis — Serqi Karib dollari
20. Sent-Lusiya — Serqi Karib Dollari
21. Sent-Vinset və Qrenadalar — Serqi Karib dollari
22. Trinidad və Tobaqo — Trinidad və Tobaqa dollari
23. Yamayka — Yamayka dollari

]Cənubi Amerika

1. Argentina — Peso
2. Boliviya — Boliviana
3. Braziliya — Real
4. Çili — Çili pesosu
5. Ekvador — Sukre
6. Kolumbiya — Kolumbiya pesosu
7. Qayana — Qayana dolları
8. Paraqvay — Quarani
9. Peru — Yeni sol
10. Surinam — Qulden
11. Uruqvay — Uruqvay pesosu
12. Venesuela — Bolivar

Avstraliya və Okeaniya

1. Avstraliya — Avstraliya dolları
2.  Fici — Fici dolları
3. Kiribati — Avstraliya dolları
4.  Samoa — Tala
5. Marşall adaları — ABŞ dolları
6. Mikroneziya — ABŞ dolları
7. Nauru — Avstraliya dolları
8. Papua-Yeni Qvineya — Kina
9. Solomon adaları — Solomon adalari dolları
10. Tonqa — Panqa dolları
11. Tuvalu — Avstraliya dolları
12. Yeni Zelandiya — Yeni Zelandiya dolları
13. Vanuatu — Vatu                                                                                                                                     

Pul Haqqında Aforizmlər

Pulların səpildiyi yerdə təmizliyə riayət etmək çox çətindir. 
(Eduard Servus)

Çox pul haramsız, çox söz yalansız olmaz. 
(Yunus Əmrə)

Pul heç də dünyada ən önəmli şey deyil. Ən önəmlisi sevgidir. Xoşbəxtlikdən mən pulları sevirəm. 
(Ceki Meyson)

Sizin dərinizin nə rəng olduğunun heç bir fərqi yoxdur. Məna daşıyan yeganə rəng yaşıldır. 
(Amerikan atalar sözü)

Əgər siz pulun dəyərini anlamaq istəyirsinizsə, onları kiməsə borc verin.
(Bencamin Franklin)

Son çay quruyanda, son ağac yox olanda, son balıq öləndə ağ insanlar pulun yeyilməyən bir şey olduğunu anlayacaqlar. 
(Qızıldərili atalar sözü)

Pul dəniz suyuna oxşayır; nə qədər çox içsən, o qədər çox susayırsan. 
(Artur Şopenhauer)

Pul hər qapını açar, heç vaxt kilitləməz
(Fredrix Engels)

Pulsuz sülh olmaz.
(Uinston Çörçill)

Dünyanın ən yoxsul insanı puldan başqa heç nəyi olmayandır.
(Artur Şopenhauer)

Əgər siz banka 100 dollar borclusunuzsa, o sizin şəxsi probleminizdir; əgər siz banka 
100 milyon dollar borclusunuzsa, bu, artıq bankın problemidir
(JP Getty)

"Pul hər şeyi edər" deyən adam, pul üçün hər şeyi gözə alan adamdır.
(Bencamin Franklin)

Pul və insan arasında münasibətlər qarşılıqlıdır: insan pulun saxtasın düzəldər, pul da insanın.
(Bencamin Franklin) 

Pul-qızıldan düzəldilmiş azadlıqdır.
(Erix Mariya Remark)

Varlanmaq üçün iki şey lazımdır: işləmək və qənaət etmək.
(Bencamin Franklin)

Pul yaxşı qulluqçudur, lakin pis ağadır.
(Frensis Bekon)

Pullu insanlar üç cürdür: pulunun köləsi olanlar, pulunun dostu olanlar və pulunun ağası olanlar. 
(Deyl Karnegi)

Var-dövlət qayğılarımızı azaltmır, sadəcə bir qayğını digəri ilə əvəz edir.
(Epikür)

İki cür insan - bir çox kasıb, bir də çox varlı - pulun qədrini bilməz.
(Ernst Toller)

Pul bir heçliyi belə birinci yerə gətirən yeganə yoldur.
(Fyodor Dostoyevski)

   

 Pulun tarixindən marqlı faktlar

Qədimdə pul vasitəsi kimi mal-qaradan istifadə olunurdu. Təsadüfi deyil ki, «kapital» sözü latın dilindəki «caput» sözündən götürülüb. Caput sözünün mənası isə «baş» deməkdir, çünki mal-qaranı başla sayardılar.

Pul vasitəsi kimi kauri balığqulaqları məhşur idi. Çində onlardan pul vasitəsi kimi 3500 il bundan əvvəl istifadə edirdilər. 
Sonralar ilk Çin pulları həmin balığqulağı formasında hazırlanırdı. 
Kauri balıqqulaqları IX-XVIII əsrlərdə Hindistanda, XVII əsrdə Taylanda, XIX əsrdə isə Afrikada pul kimi istifadə olunurdu. 
Asiyanın bəzi ölkələrində isə hətta XX əsrin əvvəllərinə kimi ondan istifadə olunurdu. Məsələn, Çad gölü ətrafında qul 20-30 kauri balıqqulağına satılırdı.  

Tədricən pulları metaldan (mis, tunc, gümüş, qızıl) hazırlamağa başladılar. İlk qızıl sikkələr 2500 il bundan əvvəl Lidiyada (Kiçik Asiyanın qərb hissəsi) meydana gəldi. Sonuncu Lidiya hökmdarı Krez haqqında belə bir deyim qalıb: ”Krez kimi varlıdır”.         
Sparta pulları iri və agır hazırlanırdı. Onları daşımağa atlı araba lazım olurdu. Bu pullar dəmirdən hazırlanır, qaynar halda uksusa salınırdı, bu da metalı digər istifadə üçün yararsız edirdi. Makedoniyalı İskəndər ilk hökmdar idi ki, öz təsvirini sikkələrin üstundə zərb etdirmişdir.      
İlk kagız pullar Çində meydana gəldi. Çin höküməti ağır dəmir pullar buraxdırdı. İnsanlar onları tacirlərdə saxlayır, yerinə isə qəbz alırdılar. XI əsrdən hökümət tacirlərə qəbz varməyi qadağan etdi və özü sikkələri əvəz edən qəbzlər hazırladı.
 

Şərq slavyanları ərəblərlə ticarət edərkən pul vasitəsi kimi xəz dərilərdən istifadə edirdilər. 
Rusiyada rublun da öz tarixi var. Monqol tatarlarının yürüşləri zamanı gümüş külçələr pul vasitəsi kimi işlənir və «qrivna» adlanırdı. Bir qrivnaya 200 dələ dərisi verirdilər. Rahatlıq üçün qrivnanı tən ortadan böldülər və "rubit" sözündən rubl alındı. 
Qəpik anlayışın İvan Qroznının anası gətirib. Çunki pulun üzərində əlində nizə olan atlı dayanmışdır. Nizə rus dilində «kopyo» olduğu üçun pul da kopeyka adlandı.

Plastik kartlar.

Plastik kartlar

Plastik kartlar və ya ödəmə kartları - vəsait ödəniməsində istifadə edilən müasir texniki imkan - özünəməxsus "elektron pul".Ənənəvi nəğd pul vəsaitindən bir çox xüsusiyyətlərinə görə üstün hesab edilir.

Hazırda dünyada plastik kartların müxtəlif növləri mövcuddur.Ancaq onların fəaliyyət sxemləri və prinsipləri faktiki olaraq eynidir. Fərq onlar üzrə göstərilən xidmətlərin həcmində və təqdim olunan imkanlardadır.

Bankların fiziki və hüquqi şəxslərə təqdim etdiyi müxtəlif plastik kartlar vardır. Bunlar, əsasən üç yerə ayrılır:

Kredit kartlar (ingilis: Credit Cards) - hesablaşma zamanı nəğd kredit istifadə imkanını yaradır.

Ödəmə kartları (ingilis: Charge Cards) - hesablaşmanın asan yolunu təmin edən kartlar.

Debit kartlar -bankomat və ya bankın kassalarında yerləşən POS-terminallar vasitəsilə nağd vəsaitlərin alınması.

Sahibkarlar, kartı ixrac edən bankla razılığa girməmişdən əvvəl bankın yeterli sayda kart sahibi olub olmadığına diqqət etməlidirlər. İnsanlar alacaqları kartın mümkün olduqca daha çok yerlərdə qəbul edilməsinə üstünlük verirlər. Bu baxımdan kart ixrac edən və ya yayımında vasitəçilik edən banklar, həm kart sahibləri həm də kartı qəbul edən tərəflər arasında uyğun bir bazar yaratmağa çalışırlar.

Plastik kartlar aşağıdakı imkanları verirlər:

Pul vəsaitlərinin rahat və təhlükəsiz saxlanılması.Çünki kart məxfi PİN-kodla qorunur və plastik kartın itirildiyi və ya oğurlandığı hallarda hesabdakı vəsait olduğu həcmdə qalır;

Dünyanın istənilən nöqtəsində, sutkada 24 saat ərzində, banka müraciət etmədən, bankomatlardan pul vəsaitinin çıxarılması;

Ölkə daxilində və onun hüdudlarından kənarda malların və xidmətlərin ödənilməsi;

İnternet vasitəsilə həyata keçirilən “on-line” sifarişlərin ödənilməsi;

Kart hesabınızdakı hər hansı dəyişikliklər barədə ətraflı hesabatın alınması;

Şəxsi məsrəflərin və gəlirlərin kart hesabı üzrə alınmış çıxarışların əsasında təhlil edilməsi və planlaşdırılması;

Bir hesaba ailə üzvləri üçün bir neçə əlavə kartın, onlara müəyyən limit müəyyən etməklə və ya bunsuz, rəsmiləşdirilməsi ;[1].

Plastik ödəniş kartların istifadəsində 3 əsas istiqamət mövcuddur:

fiziki şəxslər üşün plastik kartlar

nümayəndəlik xərcləri üçün korporativ kartlar

maaş kartları [2].

Valyuta səbəti nədir?

• Şirifti böyüt   
• Çap et

Bu gün Azərbaycan Mərkəzi Bankı, 16 fevral 2015-ci il tarixindən etibarən məzənnə siyasətində ikitərəfli məzənnənin hədəflənməsindən valyuta səbəti dəyərinin hədəflənməsinə keçidiyini bəyan etdi.

 “Məzənnə siyasətinin ABŞ dolları və Avronun daxil olduğu iki valyutalı səbət mexanizmi əsasında həyata keçirilməsi məqsədəuyğun hesab edilmişdir. Bu zaman müəyyən olunmuş dəhliz çərçivəsində valyuta bazarında Mərkəzi Bankın iştirakı davam edəcəkdir. Tətbiq edilən yeni əməliyyat çərçivəsi iqtisadi subyektlərin tədricən adaptasiyasına şərait yaratmaqla, eyni zamanda məzənnə siyasətinin çevikliyini və makroiqtisadi effektivliyini təmin edəcəkdir”,- Mərkəzi Bank  bildirmişdir.

Bəs valyuta səbəti nədir? “Marja” izah edir.

Valyuta səbəti -müəyyən miqdarda götürülən xarici valyutaların toplusudur. Valyuta səbəti məzənnə siyasətinin həyata keçirilməsində istifadə olunur. Bu zaman Mərkəzi Bank milli valyutanın hər hansı bir xarici valyutaya qarşı deyil, səbətə daxil olan bir neçə valyutaya qarşı orta çəkili məzənnəsini tənzimləməyə çalışır.

Beynəlxalq təcrübədə valyuta səbəti 50% dolların, 50% avronun məzənnəsindən formalaşır.

Valyuta səbəti 1 ABŞ dolları ilə 1 Avronun toplanıb ikiyə bölünməsindən formalaşır. 

((USD/AZN)+(EUR/AZN))/2

Misal üçün, USD/AZN=0.7848 və (EUR/AZN)=0.8962

Bu məzənnələri toplayıb 2-yə bölsək valyuta səbəti 0.8405 manat olar. (0.7848+0.8962)/2 =0.8405  

Bu halda milli valyutanın digər valyutalara qaşı məzənnəsi valyuta  səbətinin məzənnəsinin dəyişməsi əsasında (bizim misalda 0.8405  ) müəyyən olunur.  Valyuta  səbətinin məzənnəsi aşağı düşdükdə milli valyuta da xarici valyutalar qarşısında aşağı düşür, yuxarı qaldıqda isə yüksəlir.